زمان مطالعه11 دقیقه
فیوزهای مینیاتوری یکی از پرکاربردترین تجهیزات حفاظتی در برق ساختمانهای مسکونی و صنعتی است. فیوز مینیاتوری در رنجها، تیپهای مختلف و تعداد پلهای متفاوت وجود دارد. انتخاب نامناسب فیوز مینیاتوری می تواند خسارات مالی یا جانی به همراه داشته باشد پس بایستی به صورت اصولی و صحیح انتخاب گردد. بنابراین نیاز می باشد تا قبل از خرید شناخت کلی از انواع فیوز مینیاتوری داشته باشید. در این مقاله قصد داریم با ویژگیهای مهم این تجهیز از قبیل انواع تیپهای فیوز مینیاتوری، تفاوت فیوز مینیاتوری و کلید مینیاتوری، تفاوت کلید مینیاتوری با ایزولاتور و انواع کلید مینیاتوری بر اساس تعداد فاز آشنا شویم. قبل از پرداختن به اصل موضوع ذکر این نکته قابل توجه است که تجهیزی به اسم فیوز مینیاتوری نداریم و در واقع کلید مینیاتوری است که در بین افراد به اشتباه به فیوز مینیاتوری معروف شده است. با توجه این که مخاطب ما عموم مردم هستند برای تفهیم موضوع در این نوشته به ناچار از واژه فیوز مینیاتوری استفاده کردیم.
فیوز مینیاتوری (miniature circuit breaker) یک کلید الکترومکانیکی خودکار است که مدار را در برابر خطای اتصال کوتاه و اضافه جریان بار محافظت میکند. کلید مینیاتوری به طور گسترده در مصارف مسکونی، تجاری، صنعتی و غیره به کار میرود. این کلیدها برای حفاظت در برابر اتصال کوتاه و اضافه بار دارای منحنی مشخصه عملکرد (منحنی زمان جریان) میباشند که توسط سازندگان ارائه میشوند.
در حال حاضر دو استاندارد جهانی IEC/EN 60898 و IEC/EN 60947-2 در کارخانههای معتبر و سازنده فیوزهای مینیاتوری مورد استفاده قرار میگیرد. در کشور ما نیز برای کلیدهای مینیاتوری استاندارد ملی به شماره 2611 تدوین شده که برگرفته از استاندارد IEC/EN 60898 میباشد. این استانداردها شامل مقرراتی مربوط به ساختمان و عملکرد فیوزهای مینیاتوری، مشخصات فیوزهای مینیاتوری، نشانهگذاری و اطلاعات مربوط به فیوزهای مینیاتوری، آزمونها و غیره میباشد. در هنگام خرید فیوزهای مینیاتوری باید به علامت استاندارد و کد 10 رقمی روی کالا دقت کنیم. استفاده از تجهیزات حفاظتی غیراستاندارد تهدید جدی برای جان و مال مصرفکننده است.
در هنگام انتخاب انواع فیوز مینیاتوری (MCB) باید بسته به نیاز به تعداد پلهای آن توجه کنیم. انواع کلیدهای مینیاتوری بر اساس پلهای آنها در جدول زیر آمده است.
| تعداد پلها | کاربرد |
|---|---|
| مینیاتوری تک پل | امکان کلیدزنی و حفاظت برای یک فاز |
| مینیاتوری تک پل + نول | امکان کلیدزنی و حفاظت برای یک فاز و امکان کلیدزنی برای نول |
| مینیاتوری دوپل | امکان کلیدزنی و حفاظت برای دو فاز |
| مینیاتوری سه پل | امکان کلیدزنی و حفاظت برای سه فاز |
| مینیاتوری سه پل + نول | امکان کلیدزنی و حفاظت برای سه فاز و امکان کلیدزنی برای نول |
| مینیاتوری چهار پل | امکان کلیدزنی و حفاظت برای سه فاز و نول |
توجه: در کلیدهای مینیاتوری نوع تک پل + نول و نوع سه پل + نول، پلی که فاقد عملکرد حفاظتی هست معمولاً با حرف N بر روی پل مربوطه و همچنین در نماد درج شده روی کلید و در برخی برند از فیوزهای مینیاتوری با رنگ متفاوت مشخص میشود تا از اتصال اشتباه جلوگیری شود.
توجه: از کلیدهای مینیاتوری (فیوزهای مینیاتوری) نباید برای کنترل مدار (قطع و وصل) استفاده نمود.
توجه: در صورتی میتوان از کلید در مسیر هادی نول یا خنثی استفاده کرد که کنتاکتهای مربوط به هادی خنثی قبل از هادی فاز وصل و در موقع قطع بعد از جدایی فاز قطع شود.
توجه: فیوزهای مینیاتوری تکپل به فیوز مینیاتوری تکفاز و فیوز مینیاتوری دارای سهپل به فیوز مینیاتوری سهفاز نیز معروف هستند.
کلیدهای مینیاتوری (MCB) در تیپهای مختلفی تولید میشوند که دارای منحنی مشخصه عملکرد متفاوتی میباشند. هر کدام از این تیپها کاربردهای خاص خود را دارند. انواع کلیدهای مینیاتوری براساس تیپ و کاربردهای آنها در جدول آمده است.
| انواع تیپهای مختلف کلید مینیاتوری | محدوده قطع آنی کلید | کاربردها |
|---|---|---|
| کلید مینیاتوری تیپ B | 3 تا 5 برابر جریان نامی | کاربردهای مسکونی و روشنایی |
| کلید مینیاتوری تیپ C | 5 تا 10 برابر جریان نامی | مصارف صنعتی و موتوری |
| کلید مینیاتوری تیپ D | 10 تا 20 برابر جریان نامی | کاربردهای خاص صنعتی و تجاری با جریان هجومی بسیار زیاد مانند ترانسفورماتورها |
| کلید مینیاتوری تیپ K | 8 تا 12 برابر جریان نامی | بارهای القایی و موتوری با جریان هجومی بالا (حساستر و سریعتر نسبت به تیپ D ) |
| کلید مینیاتوری تیپ Z | 2 تا 3 برابر جریان نامی | استفاده در مدارات بسیار حساس با قطع در سریعترین زمان |
مثال: در این قسمت برای درک راحتتر، تفاوت تیپهای فیوز مینیاتوری (کلید مینیاتوری) را با یک مثال توضیح میدهیم. کلیدهای مینیاتوری B10 و C10 را در نظر بگیرید. میخواهیم بدانیم این دو تیپ از لحاظ عملکرد چه تفاوتی با هم دارند. کلید مینیاتوری B10 در وقوع اتصال کوتاه در 5 برابر جریان نامی یعنی 50 آمپر و کلید مینیاتوری C10 در 10 برابر جریان نامی یعنی 100 آمپر قطع آنی و حتمی (قطع زیر 10 میلی ثانیه) خواهد داشت. در انجام محاسبات طراحی باید این موارد مدنظر قرار گیرد و با توجه به جریان نامی مصرفکننده و جریان راهاندازی و غیره یکی از انواع فیوز مینیاتوری انتخاب شود.
مثال: موتوری داریم که جریان راهاندازی آن 6 برابر جریان نامی است برای این موتور نمیتوانیم فیوز مییناتوری تیپ B در نظر بگیریم زیرا در هنگام راهاندازی فیوز مینیاتوری مدار را قطع میکند. لذا برای مصارفی که دارای جریان راهاندازی بالایی هستند از تیپ C فیوز مینیاتوری استفاده میکنیم.
توجه: فیوز مینیاتوری تیپ B و فیوز مینیاتوری تیپ C بیشترین کاربرد را در ساختمانهای مسکونی، اداری و … دارند و به ترتیب به فیوز مینیاتوری تندکار و کندکار معروف هستند.
توجه: در تاسیسات برقی جدید و مطابق مقررات ملی ساختمان استفاده از کلیدهای مینیاتوری نوع پیچی (آلفا) که به جای فیوز، در پایه فیوز نصب میشوند ممنوع است.
انواع فیوز مینیاتوری:
کلیدهای مینیاتوری از لحاظ نوع جریان بر دو نوع AC و DC تقسیم میشوند. در حالت کلی کلیدهای مینیاتوری DC را برای مقاصد AC نیز میتوان استفاده کرد ولی برعکس آن سبب کاهش طول عمر کلید AC و همچنین خطراتی مانند عدم قطع در زمان اتصال کوتاه را دارد. هنگام خرید باید به کاتالوگ محصول و همچنین نماد روی کلیدهای مینیاتوری دقت کافی کنیم.
جریان نامی (جریان اسمی) حداکثر جریانی است که به طور مداوم در شرایط تعیین شده میتواند از فیوز مینیاتوری عبور کند و با افزایش جریان از این مقدار مطابق منحنی عملکرد در زمان مشخص مدار را قطع میکند. رنج استاندارد جریان نامی فیوزهای مینیاتوری عموماً بین 0.5 تا 125 آمپر است. مقدار جریان نامی فیوز مینیاتوری برای یک مدار با توجه به جریان مصرف کننده (بار)، جریان مجاز سیم یا کابل، شرایط محیط و … با انجام محاسبات تعیین میشود.
رنج استاندارد جریان نامی فیوزهای مینیاتوری برحسب آمپر (A):
0.5 / 1 / 2 / 3 / 4 / 6 / 10 / 16 / 20 / 25 / 32 / 45 / 50 / 63 / 80 / 100 / 125
از مشخصات مهم فیوزهای مینیاتوری که باید دقت کرد قدرت قطع آنها میباشد. منظور از قدرت قطع، حداکثر جریانی است که کلید در هنگام خطا بدون اینکه آسیبی ببیند یا منهدم شود، برای زمان مشخص این جریان را تحمل و مدار را قطع مینماید. اگر جریان اتصال کوتاه بالاتر از قدرت قطع کلید مینیاتوری استفاده شده در محل باشد، امکان دارد در صورت وقوع خطا کلید مینیاتوری آسیب ببیند. بنابراین علاوه بر جریان نامی کلیدهای مینیاتوری، قدرت قطع (توان قطع) اتصال کوتاه نیز در محاسبات باید در نظر گرفته شود. قدرت قطع فیوزهای مینیاتوری متداول حداکثر تا 25 کیلوآمپر است.
توجه: با توجه به اینکه قدرت قطع فیوزهای مینیاتوری در اتصال کوتاه کم است، باید یک سری فیوز یا کلید خودکار محدودکننده جریان اتصال کوتاه در بالادست آنها در تابلو وجود داشته باشد.
معمولاً در مشخصات کلیدهای مینیاتوری دو نوع ولتاژ ذکر میشود که یکی ولتاژ اسمی (نامی) و دیگری ولتاژ ضربهای است. ولتاژ نامی کلید مینیاتوری مقدار ولتاژی است که کلید مینیاتوری برای کارکرد مداوم و صحیح در آن ولتاژ طراحی شده است. منظور از ولتاژ ضربهای مقدار پیک (حداکثر) ولتاژ ضربهای است که کلید بدون خراب شدن میتواند تحمل کند.
اگر کلید مینیاتوری (MCB) برای کار با فرکانس اسمی معینی ساخته شده باشد باید در مشخصات آن ذکر شود.
در روی فیوزهای مینیاتوری نمادهایی هست که نشان میدهد کدام پل عملکرد حفاظتی و کدام پل عملکرد ایزولاتوری (جداکننده) و یا کدام پل هردو عملکرد را انجام میدهد.
در بازار کلیدهای ایزولاتور (جداکننده) در ظاهر مشابه با کلیدهای مینیاتوری وجود دارند که فقط امکان کلیدزنی دارند و هیچگونه عملکرد حفاظتی از مدار ندارند. با دقت به نماد روی کلید و استاندارد ساخت به راحتی میتوانیم تشخیص دهیم. راه دیگر تشخیص فیوز مینیاتوری از کلید ایزولاتور این است که در کنار جریان نامی کلید مینیاتوری یک حرف انگلیسی (نشان دهنده تیپ کلید) نیز وجود دارد. برای درک راحتتر تفاوتها در تصویر زیر نشان داده شده است.
1. با توجه به این که قیمت فیوز مینیاتوری 10 آمپر و 16 آمپر تفاوت قابل ملاحظهای ندارد، پس آیا میتوانیم به جای فیوز مینیاتوری 10 آمپر از فیوز مینیاتوری 16 آمپر استفاده کنیم؟
خیر، برای مدار روشنایی غالباً از سیم با سطح مقطع 1.5 میلیمترمربع استفاده میشود و حفاظت مناسب برای این مقطع فیوز مینیاتوری 10 آمپر میباشد. توصیه میکنیم برای تعویض فیوز مینیاتوری از افراد متخصص مشورت بگیرید و تحت هیچ شرایطی به طور خودسرانه فیوز مینیاتوری موجود را با سایز بزرگتری تعویض نکنید.
2. آیا میتوانیم در مدار روشنایی ساختمان به جای فیوز مینیاتوری تیپ B از فیوز مینیاتوری تیپ C استفاده کنیم؟
با توجه به گسترش استفاده از چراغ و لامپ LED و جریان هجومی با دامنه بسیار بالا، توصیه میشود جهت جلوگیری از بروز تریپ ناخواسته (قطعی ناخواسته) و افزایش تعداد لامپ ال ای دی مجاز روی یک مدار و در صورتی که امکان روشن شدن همزمان منابع نوری (سالنهای بزرگ، سولهها، پارکینگها و غیره) با هم وجود دارد از فیوز مینیاتوری تیپ C برای مدار روشنایی استفاده شود. طراحان تأسیسات الکتریکی برای منازل مسکونی متداول در اغلب مواقع هم برای مدار روشنایی و هم مدار پریز فیوز مینیاتوری تیپ B را توصیه میکنند. در واقع باید پارامترهای مختلفی در انتخاب تیپ فیوز مینیاتوری در نظر گرفته شود.
3. دلیل تأخیر در قطع فیوز مینیاتوری در هنگام بروز خطا چیست؟
کلیدهای مینیاتوری براساس منحنی عملکرد (منحنی زمان جریان) که توسط سازنده ارائه میشود، اضافه جریانها را قطع میکنند. برای مثال کلید مینیاتوری تیپ B در 3 تا 5 برابر جریان نامی قطع آنی و سریع دارد که در طراحیها برای محافظهکاری و اطمینان از عملکرد آنی کلید 5 برابر جریان نامی را برای فیوز مینیاتوری تیپ B در نظر میگیریم.
4. آیا سایز مناسب فیوز مینیاتوری همیشه برای مدار روشنایی 10 آمپر و برای مدار پریز 16 آمپر است؟
خیر، سایز مناسب فیوز مینیاتوری با توجه به عوامل مختلفی نظیر جریان بار (مصرف کننده)، جریان راهاندازی بار، دمای محیط و غیره تعیین میشود. در ساختمانهای متداول و معمولی برای مدار روشنایی حداقل مقطع سیم مصرفی 1.5 میلیمترمربع از جنس مس میباشد که حفاظت مناسب برای این سیم فیوز مینیاتوری 10 آمپر و برای مدار پریز حداقل مقطع سیم از جنس مس 2.5 میلیمترمربع و حفاظت مناسب برای این مقطع فیوز مینیاتوری 16 آمپر است.
5. تفاوت فیوز مینیاتوری با کلید مینیاتوری در چیست؟
تجهیزی به اسم فیوز مینیاتوری نداریم و در واقع کلید مینیاتوری است که در بین افراد به اشتباه به فیوز مینیاتوری معروف شده است. فیوز یک وسیله حفاظتی دارای المان ذوبشونده و یکبار مصرف است در حالی که کلید مینیاتوری برای قطع و وصل مکرر در نظر گرفته شده و ساختمان آن با فیوز متفاوت است.
در این نوشته سعی کردیم ویژگیهای مهم فیوزهای مینیاتوری را توضیح دهیم تا در بین انواع فیوزهای مینیاتوری موجود در بازار بتوانید با در نظر گرفتن همه فاکتورهای مهم و مؤثر، انتخاب مناسبی داشته باشید. همه ما بارها شنیدهایم که علتهای آتشسوزی در اکثر ساختمانها به دلیل اتصالی سیمهای برق و عدم عملکرد بموقع انواع کلید مینیاتوری بوده هست. مشاهده شده است که تعمیرکاران غیرحرفهای به جای عیبیابی برای کلیدی که تریپ ناخواسته (قطع ناخواسته) میدهد، ورودی و خروجی آن را با تکه سیمی بهم متصل میکنند یا با کلیدی که سایز بزرگتری دارد به راحتی تعویض میکنند و به گمان خود مشکل را حل میکنند. با انجام این کار در واقع مدار بدون حفاظت میشود لذا اکیداً توصیه میکنیم از انجام این کار و کارهای مشابه اجتناب کنید. مسئله حفاظت در تأسیسات برقی ساختمانهای مسکونی و صنعتی و غیره بسیار مهم است و برای جلوگیری از خطرات جانی و مالی توصیه جدی و اکید ما بر این است که برای هرگونه تغییرات در تأسیسات برقی از افراد متخصص و ذیصلاح استفاده کنید. نظرات ارزشمند خود درباره این نوشته با ما در میان بگذارید.
– مقررات ملی ساختمان
– نشریه 110
– استاندارد ملی ایران به شماره 2611
منتظر دریافت نظرات و پیشنهادات شما عزیزان برای بهبود پست آشنایی با “انواع فیوز مینیاتوری” هستیم
خیلی عالی بود و آموزنده…
سلام خیلی خوشحالیم که برای شما مفید بوده
بسیار عالی، ممنون از تهیه کننده
بسیار عالی وآموزنده بنده برای موتور برق میدونم که فیوز63آمپرجواب میده فیوز رو عوض کردم هنگام روشن شدن فیوز قطع میکرد. دنبال فیوز قوی تر بودم که به این مطالب آموزنده رسیدم بله زمان استارت برق بیشری از 63استفاده میشه پس باید کلید cبخرم فروشنده ها هم که راهنمایی نمیکنن میگی اقا یک کلید خوب مثلا63آمپربده دیگه سوال نمیکنن واسه چه کاری لازم داری پول رو میگیرن تمام شماهم میاید. میگیداینکه بافیوزقبلی یکی هست چرا قطع میکنه. برق کارهم تا بیاری تادامداری میگه500هزاربده پس خودمون باید یه کاری کنیم درکل بسیارآموزنده بود. سپاس
سلام
ممنون جناب آقای صادقی که این همه وقت گذاشتید و نظرتان را در مورد نوشته انواع فیوز مینیاتوری برای ما ارسال کردید
سلام خیلی ممنون
با تشکر از شما بابت مقاله مفید و کاربردی
با سلام و احترام. واقعا اطلاعات بسیار مفیدی بود.شما چه کتابی رو برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه برق ساختمان معرفی می کنید.
درود بر شما یه آموزش عالی🤲🙏
خیلی عالی بود
مقاله شما بسیار روان وآموزنده نوشته شده است.
براتون آرزوی موفقیت دارم.
تفاوت ورودی برق در کلید مینیاتوری
آیا فرق دارد ورودی برق رو از بالا بگیریم یا از پایین؟
سلام
خیر فرقی ندارد. ولی اکثرا برق ورودی را به پیچ های بالایی میبندند